Chu Kỳ Kinh Tế và Sự Ảnh Hưởng

Chu kỳ kinh tế (economic cycle) là quá trình biến động lên xuống có tính lặp lại của nền kinh tế, thường đo bằng các chỉ số vĩ mô như GDP thực, lạm phát, thất nghiệp, lãi suất…. Nói cách khác, nền kinh tế luôn luân phiên trải qua các giai đoạn tăng trưởng và suy thoái theo một mô hình chung nhưng không cố định về thời gian. Việc hiểu rõ chu kỳ kinh tế giúp nhà đầu tư và doanh nghiệp dự báo xu hướng, từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh và đầu tư phù hợp.

4 Giai đoạn của Chu kỳ Kinh tế

Một chu kỳ kinh tế hoàn chỉnh gồm 4 giai đoạn chính luân chuyển tuần hoàn: Phục hồi (Recovery), Tăng trưởng (Expansion/Hưng thịnh), Suy thoái (Recession) và Khủng hoảng (Depression/Contraction). Mỗi giai đoạn có những đặc điểm kinh tế đặc trưng:

Giai đoạn Phục hồi (Recovery)

Đây là giai đoạn ngay sau khủng hoảng, khi nền kinh tế bắt đầu hồi phục từ đáy suy thoái. Nhờ các biện pháp kích thích (ví dụ: hạ lãi suất, tăng chi tiêu công), tổng cầu dần tăng trở lại, kéo theo sản xuất, doanh số và lợi nhuận của doanh nghiệp cải thiện. Các công ty ngừng sa thải, thậm chí bắt đầu tuyển dụng trở lại (dù chậm), làm tỷ lệ thất nghiệp giảm dần. Niềm tin của người tiêu dùng và nhà đầu tư được khôi phục, họ bắt đầu chi tiêu và đầu tư nhiều hơn. Lãi suất thường ở mức thấp trong pha phục hồi, giúp doanh nghiệp dễ dàng vay vốn mở rộng sản xuất. Nhìn chung, GDP bắt đầu tăng trưởng trở lại sau thời kỳ giảm sút.

Giai đoạn Tăng trưởng (Expansion/Hưng thịnh)

Trong giai đoạn này, nền kinh tế tăng trưởng mạnh và sôi động nhất. GDP tăng đều đặn ở mức cao, sản xuất công nghiệp, doanh số bán lẻ, thu nhập bình quân đều tăng trưởng vượt bậc. Doanh nghiệp mở rộng quy mô, đầu tư thêm vào công nghệ và cơ sở hạ tầng, tuyển dụng thêm nhân sự do nhu cầu thị trường tăng mạnh. Thu nhập người dân tăng thúc đẩy tiêu dùng bùng nổ, tạo vòng xoáy tích cực cho kinh tế. Niềm tin vào triển vọng kinh tế rất cao, dòng vốn đầu tư đổ vào thị trường chứng khoán, bất động sản, làm giá tài sản tăng mạnh. Tuy nhiên, cuối pha hưng thịnh thường xuất hiện dấu hiệu “quá nóng”: lạm phát tăng cao, chi phí nguyên liệu và lương tăng làm biên lợi nhuận doanh nghiệp thu hẹp. Ngân hàng trung ương có thể bắt đầu tăng lãi suất để “hãm phanh” nền kinh tế khi thấy bong bóng lạm phát. Giai đoạn đỉnh điểm này báo hiệu chu kỳ chuẩn bị bước sang pha suy thoái kế tiếp.

Giai đoạn Suy thoái (Recession)

Suy thoái là giai đoạn hoạt động kinh tế suy giảm đáng kể. Tổng cầu sụt giảm dẫn đến doanh số và lợi nhuận doanh nghiệp giảm. Các công ty cắt giảm sản xuất, đầu tư và nhân sự, đẩy tỷ lệ thất nghiệp tăng cao. Niềm tin người tiêu dùng giảm mạnh, họ thắt chặt chi tiêu, đặc biệt là cắt giảm mua sắm những hàng hóa không thiết yếu (xa xỉ, du lịch…). Thị trường tài chính cũng ảm đạm: giá cổ phiếu sụt giảm khi nhà đầu tư chuyển sang tài sản an toàn hơn (trái phiếu chính phủ, vàng). GDP thường tăng trưởng âm hoặc rất thấp trong kỳ suy thoái, phản ánh sức khỏe nền kinh tế yếu đi. Đây là giai đoạn khó khăn, nhưng đồng thời tạo tiền đề cho các điều chỉnh và cải tổ cần thiết trước khi bước vào chu kỳ mới.

Giai đoạn Khủng hoảng (Depression/Contraction)

Khủng hoảng (hay suy thoái trầm trọng) là giai đoạn tệ nhất của chu kỳ kinh tế, khi nền kinh tế rơi xuống điểm đáy. Hoạt động sản xuất đình trệ nghiêm trọng, nhiều doanh nghiệp phá sản hàng loạt, thất nghiệp tăng vọt lên mức cao kỷ lục. Thu nhập người dân sụt giảm mạnh, mức sống suy thoái. Thị trường tài chính hỗn loạn: ví dụ trong Đại Khủng Hoảng 1929, chứng khoán Mỹ sụp đổ kéo theo hàng triệu người thất nghiệp và ngân hàng đóng cửa. Lạm phát có thể leo thang (hoặc thiểu phát xảy ra) do mất cân đối cung cầu. Nói chung, khủng hoảng kinh tế gây ra những biến động tiêu cực sâu sắc, là nỗi ám ảnh của toàn xã hội. Tuy nhiên, sau đáy khủng hoảng, chu kỳ mới sẽ bắt đầu khi có những yếu tố “chạm đáy” và chính sách hỗ trợ phù hợp, đưa nền kinh tế trở lại giai đoạn phục hồi.

Sự Thay Đổi của Các Ngành Kinh tế qua Từng Giai đoạn

Mỗi giai đoạn chu kỳ kinh tế tạo ra ảnh hưởng khác nhau đến các ngành kinh tế. Một số ngành sẽ phát triển vượt trội ở từng pha, trong khi số khác lại trụ vững tốt hơn khi kinh tế suy yếu. Hiểu được điều này giúp nhà đầu tư xoay vòng danh mục theo chu kỳ để tối ưu lợi nhuận. Dưới đây là xu hướng của các nhóm ngành tiêu biểu trong từng giai đoạn chu kỳ kinh tế:

Giai đoạn Khủng hoảng (đáy chu kỳ): Hầu hết các ngành đều gặp khó khăn, nhưng một số nhóm thiết yếu có sức chống chịu tốt hơn. Chính phủ thường tung gói hỗ trợ, bơm tiền cho các lĩnh vực trọng yếu như ngân hàng, tài chính, hoặc vận tải, logistics để cứu nền kinh tế. Trong khủng hoảng, người dân vẫn phải mua sắm nhu yếu phẩm hàng ngày, nên bán lẻ và hàng tiêu dùng thiết yếu vẫn duy trì được doanh thu – cổ phiếu các công ty thực phẩm, siêu thị… thường ít giảm hơn thị trường. Ngược lại, các ngành nhạy cảm như bất động sản, du lịch, xa xỉ phẩm suy giảm mạnh.
Giai đoạn Phục hồi: Khi kinh tế bước vào phục hồi, nhu cầu bị dồn nén bắt đầu bật tăng trở lại. Những ngành nhạy bén với đà tăng trưởng sẽ bứt phá sớm. Điển hình như công nghệ, sản xuất công nghiệp, xây dựng, vật liệu – đây là các lĩnh vực hưởng lợi khi lãi suất thấp và doanh nghiệp mở rộng đầu tư. Chẳng hạn, nhóm công nghệ được thúc đẩy bởi nhu cầu đầu tư vào hạ tầng mới; ngành xây dựng, vật liệu hồi phục nhờ các dự án phát triển khởi động lại. Nhìn chung, cổ phiếu các doanh nghiệp có tiềm năng tăng trưởng cao (như công nghệ, công nghiệp) thường tăng giá nhanh trong giai đoạn phục hồi, mang lại cơ hội sinh lời tốt cho nhà đầu tư.
Giai đoạn Tăng trưởng (hưng thịnh): Ở pha kinh tế bùng nổ, hầu hết các nhóm ngành đều tăng trưởng mạnh nhờ tổng cầu cao. Doanh thu, lợi nhuận doanh nghiệp tăng trưởng ở nhiều lĩnh vực, nên nhà đầu tư có thể chọn cổ phiếu thuộc hầu hết các ngành mà vẫn có lợi nhuận. Tuy vậy, một số lĩnh vực phất lên đặc biệt mạnh khi đời sống khá giả hơn. Du lịch, giải trí, làm đẹp bùng nổ do người dân sẵn sàng chi tiêu cho hưởng thụ. Năng lượng và nguyên vật liệu có thể tăng do nhu cầu sản xuất cao. Y tế, chăm sóc sức khỏe cũng được đầu tư mạnh trong giai đoạn thịnh vượng. Ngoài ra, tài chính – ngân hàng thường phát triển song hành với nền kinh tế: trong môi trường kinh doanh thuận lợi, nhu cầu tín dụng và đầu tư tài chính tăng cao, lợi nhuận ngân hàng và công ty chứng khoán rất tốt (thực tế, cổ phiếu ngân hàng và chứng khoán thường dẫn dắt thị trường trong các sóng tăng). Tương tự, công nghệ cao cũng hưởng lợi từ dòng tiền dồi dào cho đổi mới sáng tạo. Tóm lại, thời kỳ hưng thịnh “nước lên thì thuyền lên”, đa số ngành nghề đều thăng hoa.
Giai đoạn Suy thoái: Khi kinh tế suy thoái, mọi ngành đều chịu ảnh hưởng tiêu cực, nhưng mức độ khác nhau. Các ngành “phòng thủ” trở thành nơi trú ẩn an toàn cho dòng tiền. Đó là những lĩnh vực cung cấp sản phẩm/dịch vụ thiết yếu mà người dân không thể cắt giảm, ví dụ: hàng tiêu dùng thiết yếu (lương thực, thực phẩm), tiện ích công cộng (điện, nước), dược phẩm, dịch vụ y tế. Cổ phiếu của những công ty trong ngành này thường giảm ít hơn thị trường hoặc thậm chí giữ giá tốt trong suy thoái. Ngược lại, các ngành tiêu dùng không thiết yếu (thời trang, du lịch, ô tô…) thường sụt giảm mạnh khi người dân thắt lưng buộc bụng. Thêm vào đó, lãi suất thường được cắt giảm trong suy thoái để kích thích kinh tế, tạo lực đẩy cho trái phiếu chính phủ và doanh nghiệp tăng giá. Nhà đầu tư cũng có xu hướng chuyển sang vàng hoặc tiền gửi tiết kiệm để bảo toàn vốn trong giai đoạn này.

Nói ngắn gọn: Mỗi giai đoạn chu kỳ có “ngôi sao” riêng – giai đoạn hưng thịnh ưu ái các ngành tăng trưởng như công nghệ, tài chính; trong khi suy thoái lại tôn vinh những ngành phòng thủ như thực phẩm, tiện ích. Nhận biết đúng thời điểm và luân chuyển danh mục sang các ngành phù hợp sẽ giúp nhà đầu tư giảm thiểu rủi ro và tối đa hóa lợi nhuận theo chu kỳ kinh tế.

Chu kỳ Kinh tế Việt Nam từ 1980 đến Nay – Ví dụ Thực Tiễn

Nền kinh tế Việt Nam từ 1980 đến nay đã trải qua nhiều chu kỳ thăng trầm rõ rệt, gắn liền với những biến cố trong và ngoài nước. Dưới đây là các giai đoạn chu kỳ chính và những ngành dẫn dắt trong mỗi giai đoạn:

1980–1985: Khủng hoảng kinh tế và siêu lạm phát sau chiến tranh. Sau thống nhất đất nước 1975, kinh tế Việt Nam rơi vào trì trệ. Cuối thập niên 1970 – đầu 1980, tăng trưởng gần như bằng 0 – bình quân chỉ 0,4%/năm giai đoạn 1977–1980 (riêng năm 1979 tăng trưởng âm 2%, năm 1980 âm 1,4%). Nền kinh tế kiệt quệ do mô hình bao cấp kém hiệu quả và cú sốc chiến tranh biên giới. Sản xuất nông nghiệp đình trệ, công nghiệp suy sụp, đời sống nhân dân khó khăn (năm 1980 thu nhập bình quân đầu người chỉ ~90 USD). Đặc biệt, lạm phát phi mã: năm 1986 lạm phát tới 774,7%, bình quân 1976–1990 lạm phát tới 73,6%/năm. Đây được xem là cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng đầu tiên của Việt Nam thời hiện đại. Giai đoạn này không có ngành nào “dẫn đầu”, chủ yếu nền kinh tế sống dựa vào viện trợ và nông nghiệp tự cung tự cấp.
1986–1990: Phục hồi nhờ Đổi Mới – nền kinh tế “hồi sinh”. Năm 1986, Việt Nam thực hiện công cuộc Đổi Mới, chuyển từ kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường nhiều thành phần. Bước ngoặt chính sách này đã khơi dậy tiềm năng sản xuất, giúp kinh tế thoát đáy khủng hoảng cuối 80s. GDP giai đoạn 1986–1990 tăng trung bình 3,9%/năm – cao hơn hẳn so với mức 0–4% của đầu thập kỷ. Sản xuất nông nghiệp bứt phá: Nhờ khoán sản phẩm và cải cách ruộng đất, Việt Nam từ thiếu lương thực đã **đủ ăn và bắt đầu xuất khẩu gạo năm 1989】. Dầu thô trở thành ngành xuất khẩu mới khi những tấn dầu đầu tiên được khai thác năm 1987. Luật Đầu tư nước ngoài 1987 mở đường thu hút FDI, mang vốn và công nghệ vào các ngành công nghiệp nhẹ. Năm 1989 Việt Nam bỏ chế độ tem phiếu, tự do hóa thương mại, ổn định tiền tệ… tạo điều kiện cho kinh tế nhiều thành phần phát triển. Tuy nhiên, giai đoạn 1989–1990 kinh tế lại gặp “cú sốc” từ bên ngoài: Liên Xô và Đông Âu sụp đổ khiến viện trợ và thị trường xuất khẩu biến mất, kéo GDP tăng chậm lại (~4,9% năm 1989–1990) và thất nghiệp tăng vọt 13% năm 1989. Nhìn chung, cuối thập niên 80 kinh tế Việt Nam đã thoát khỏi khủng hoảng, bước đầu phục hồi nhờ nông nghiệp và khai khoáng (dầu khí) dẫn dắt, dù vẫn còn nhiều bất ổn vĩ mô.
1991–1996: Tăng trưởng bùng nổ nhờ Đổi Mới sâu rộng. Từ 1991, chính sách cải cách thực sự phát huy tác dụng, kinh tế Việt Nam bước vào thời kỳ phát triển mạnh mẽ. GDP tăng bình quân 8,2%/năm giai đoạn 1991–1995, đạt đỉnh 9,5% năm 1995 – mức tăng cao kỷ lục. Đây là thành quả của loạt cải cách: ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát (giảm từ 67% năm 1991 xuống 5,2% năm 1993), khuyến khích kinh tế tư nhân, thu hút FDI và mở cửa thương mại. Các ngành công nghiệp nhẹ và xuất khẩu dẫn đầu tăng trưởng. Nông nghiệp tiếp tục vươn lên (Việt Nam thành nước xuất khẩu gạo, cà phê hàng đầu thế giới đầu 90s). Đồng thời, công nghiệp chế biến, dệt may, giày dép tăng mạnh nhờ nguồn vốn FDI và lợi thế nhân công rẻ. Dịch vụ tài chính, ngân hàng cũng phát triển khi nhu cầu vốn cho sản xuất kinh doanh tăng. Nhìn chung, đầu 1990s, sản xuất công nghiệp và xuất khẩu là hai động lực chính thúc đẩy kinh tế bùng nổ. Tuy nhiên, tăng trưởng “nóng” cũng tạo một số mất cân đối (ví dụ phân hóa giàu nghèo, tham nhũng tăng), báo hiệu những thách thức phía trước.
1997–1999: Suy thoái do Khủng hoảng Tài chính Châu Á. Cuộc khủng hoảng tài chính – tiền tệ Châu Á 1997 bùng phát từ Thái Lan đã nhanh chóng lan rộng, tác động tiêu cực đến Việt Nam. Từ mức tăng trên 9% những năm giữa thập kỷ, **tăng trưởng GDP giảm còn 5,8% năm 1998 và chạm đáy 4,8% năm 1999. Xuất khẩu và đầu tư nước ngoài sụt giảm mạnh: vốn FDI đăng ký giai đoạn 1998–1999 chỉ bằng 1/4 so với đầu thập kỷ. Nhiều doanh nghiệp tư nhân mới nổi cũng bị ảnh hưởng do cầu tiêu dùng giảm. Ngành tài chính – ngân hàng gặp khó khăn, nợ xấu tăng vì doanh nghiệp phá sản. Tỷ lệ thất nghiệp tăng lên 6,7% năm 1999, tình trạng thiếu việc làm ở nông thôn rất cao (gần 29%). Trong suy thoái, các ngành xuất khẩu chủ lực (dệt may, giày dép, thuỷ sản) chịu ảnh hưởng nặng vì thị trường khu vực thu hẹp. May mắn là độ mở kinh tế Việt Nam lúc này chưa quá lớn và Chính phủ kịp thời điều chỉnh chính sách, nên nền kinh tế không rơi vào khủng hoảng sâu. Nông nghiệp và hàng tiêu dùng thiết yếu tiếp tục là trụ đỡ (người dân vẫn phải chi tiêu cho lương thực, nhu yếu phẩm). Nhờ đó, Việt Nam vượt qua suy thoái 1997–1999 với tổn thất ít nghiêm trọng hơn nhiều nước trong khu vực.
2000–2007: Tăng trưởng cao trước khủng hoảng tài chính toàn cầu. Bước sang những năm 2000, Việt Nam tiếp tục duy trì đường lối Đổi Mới và hội nhập mạnh mẽ. Luật Doanh nghiệp 2000 ra đời giải phóng nguồn lực khu vực tư nhân, hàng loạt doanh nghiệp dân doanh ra đời. Việt Nam gia nhập WTO năm 2007, mở rộng thương mại quốc tế. Nhờ đó, GDP tăng liên tục qua các năm, đạt 8,5% vào năm 2007 – mức cao nhất kể từ 1997. Những ngành dẫn đầu thời kỳ này gồm: sản xuất công nghiệp (điện tử, lắp ráp, vật liệu xây dựng… phục vụ xuất khẩu và thị trường nội địa), xây dựng cơ sở hạ tầng, bất động sản (phát triển mạnh ở các đô thị), và dịch vụ tài chính (ngân hàng, chứng khoán bùng nổ do nhu cầu vốn tăng cao). Thị trường chứng khoán Việt Nam mở cửa năm 2000 và tăng trưởng nóng, VN-Index đạt đỉnh vào năm 2007. Tuy nhiên, mặt trái là nền kinh tế bắt đầu xuất hiện dấu hiệu quá nóng: cung tiền tăng trung bình 25%/năm giai đoạn 2003–2007, tín dụng tăng 35–53%/năm (cao hàng đầu thế giới). Nguồn tiền lớn lại phân bổ kém hiệu quả (60% tín dụng chảy vào doanh nghiệp nhà nước hiệu quả thấp). Kết quả là bong bóng đầu cơ tích tụ trong chứng khoán, bất động sản, hệ quả bộc lộ ngay khi có biến cố năm 2008.
2008–2009: Khủng hoảng tài chính toàn cầu và suy thoái ngắn tại Việt Nam. Năm 2008, cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ và suy thoái toàn cầu nổ ra, trùng thời điểm kinh tế Việt Nam đang bộc lộ nhiều điểm yếu nội tại. Tăng trưởng GDP năm 2008 giảm còn 6,2% (từ 8,5% năm trước), lạm phát vọt lên trên 20%, VN-Index rơi tự do. Thị trường tín dụng trong nước khủng hoảng: nhiều ngân hàng thiếu thanh khoản do dư nợ cho vay bất động sản quá lớn, một số công ty tài chính phá sản. Bên cạnh đó, cú sốc giá dầu và suy thoái toàn cầu khiến xuất khẩu sụt giảm, doanh nghiệp thu hẹp sản xuất. Thất nghiệp tăng lên 4,6% năm 2008 (so với 4,2% năm 2007). Chính phủ đã phải áp dụng các biện pháp ứng phó linh hoạt: cắt giảm lãi suất, tung gói kích thích kinh tế (bảo lãnh tín dụng, giảm thuế, hỗ trợ lãi suất) để cứu doanh nghiệp. Nhờ đó, Việt Nam tránh được suy thoái sâu: năm 2009 GDP vẫn tăng trưởng khoảng 5,3% (mặc dù có dự báo lúc đó có thể chỉ ~4%). Đến 2010, kinh tế nhanh chóng phục hồi, GDP tăng lại ~6,8%. Những ngành trụ vững tốt trong khủng hoảng 2008 là hàng tiêu dùng thiết yếu (đáp ứng nhu cầu nội địa) và một phần nông nghiệp. Trong khi đó, các ngành tài chính, bất động sản chịu ảnh hưởng nặng nề nhất nhưng cũng sớm được tái cấu trúc sau khủng hoảng.
2010–2019: Phục hồi, tái cơ cấu và tăng trưởng ổn định. Giai đoạn sau 2010, kinh tế Việt Nam bước vào chu kỳ tăng trưởng mới nhưng với tốc độ ổn định và bền vững hơn. GDP giai đoạn 2011–2019 tăng trung bình 6,3%/năm. Tuy nhiên, trong chu kỳ này có những năm điều chỉnh suy giảm ngắn. Năm 2011, lạm phát lại bùng lên >18%, bong bóng bất động sản vỡ buộc Chính phủ thắt chặt tiền tệ, khiến 2012 tăng trưởng thấp nhất (5,25%). Giai đoạn 2012–2014, Việt Nam tập trung tái cơ cấu tổng thể nền kinh tế, đặc biệt là hệ thống tài chính ngân hàng, đầu tư công và doanh nghiệp nhà nước. Nợ xấu ngân hàng được xử lý qua VAMC, nhiều ngân hàng yếu kém sáp nhập; các “đại dự án” thua lỗ bị thanh lọc. Nhờ cải cách, môi trường vĩ mô ổn định trở lại từ 2015. Giai đoạn 2015–2019 chứng kiến tăng trưởng cao (6.5–7%/năm), lạm phát thấp ~3%. Động lực tăng trưởng giai đoạn này rất khác trước: khu vực FDI và xuất khẩu chế biến nổi lên dẫn dắt nền kinh tế. Việt Nam trở thành công xưởng sản xuất điện tử của thế giới (ví dụ: Samsung đầu tư lớn, điện thoại và linh kiện thành mặt hàng xuất khẩu số 1). Du lịch cũng cất cánh: năm 2019 đón ~18 triệu lượt khách quốc tế (so với <5 triệu năm 2008) – ngành du lịch đóng góp lớn vào GDP. Tiêu dùng nội địa tăng mạnh nhờ tầng lớp trung lưu mở rộng. Tóm lại, cuối thập niên 2010, kinh tế Việt Nam tăng trưởng tích cực, với các ngành sản xuất công nghiệp chế biến, công nghệ cao, và dịch vụ (du lịch, bán lẻ) là những mũi nhọn mới.
2020–2021: Khủng hoảng do đại dịch COVID-19. Chu kỳ tăng trưởng vừa qua đột ngột bị gián đoạn bởi đại dịch COVID-19 – cú sốc chưa từng có trong lịch sử kinh tế hiện đại. Năm 2020, dịch bệnh bùng phát toàn cầu, Việt Nam phải phong tỏa nghiêm ngặt nhiều đợt. Hậu quả là tăng trưởng GDP năm 2020 chỉ đạt 2,91% – mức thấp kỷ lục trong nhiều thập kỷ (dù vậy Việt Nam vẫn nằm trong số ít quốc gia tăng trưởng dương). Năm 2021, làn sóng COVID lần 4 (biến chủng Delta) khiến GDP chỉ tăng 2,58%, riêng Quý 3/2021 tăng trưởng âm nặng nề. Nền kinh tế rơi vào trạng thái suy thoái rõ rệt: sản xuất đình trệ, chuỗi cung ứng gián đoạn, thất nghiệp và thiếu việc làm tăng cao. Ngành dịch vụ, du lịch, hàng không gần như tê liệt do giãn cách xã hội kéo dài. Ngành vận tải, bán lẻ, giáo dục cũng chịu thiệt hại nặng. Ngược lại, một số ngành xuất khẩu thiết yếu vẫn giữ được tăng trưởng: sản xuất điện tử, máy tính, hàng gia dụng hưởng lợi khi nhu cầu toàn cầu tăng cho làm việc trực tuyến. Nông nghiệp tiếp tục là bệ đỡ khi đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu gạo, thủy sản tương đối ổn định. Chính phủ đã tung ra các gói hỗ trợ tài khóa và tiền tệ lớn (miễn giảm thuế phí, cho vay ưu đãi, hỗ trợ an sinh…) giúp doanh nghiệp cầm cự và tạo đà cho phục hồi hậu đại dịch.
2022–nay: Phục hồi sau đại dịch và hướng tới chu kỳ mới. Nhờ chiến dịch vaccine và mở cửa trở lại, năm 2022 kinh tế Việt Nam phục hồi ngoạn mục: GDP tăng 8,02% – mức cao nhất trong hơn một thập kỷ. Hầu hết các ngành đều khởi sắc: sản xuất công nghiệp tăng tốc khi đơn hàng xuất khẩu trở lại; bán lẻ, tiêu dùng bùng nổ do nhu cầu dồn nén; xây dựng, bất động sản ấm dần lên nhờ đầu tư công và lãi suất thấp; du lịch nội địa và quốc tế cũng hồi sinh mạnh mẽ. Lạm phát được kiểm soát ~3%, ổn định vĩ mô được duy trì làm nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Bước sang 2023–2024, kinh tế thế giới nhiều biến động (lạm phát cao ở Mỹ, EU) nhưng châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng vẫn giữ được đà tăng trưởng tích cực. Dự báo Việt Nam sẽ tiếp tục chu kỳ tăng trưởng mới, hướng tới mục tiêu trở thành nước thu nhập trung bình cao. Những ngành được định hướng phát triển trong chu kỳ tới gồm sản xuất công nghệ cao, chuyển đổi số, năng lượng sạch, bên cạnh các trụ cột sẵn có như chế biến chế tạo, nông nghiệp công nghệ, dịch vụ và du lịch chất lượng cao. Nếu duy trì cải cách và ổn định, Việt Nam có thể tránh được bẫy chu kỳ suy thoái 10 năm từng lặp lại trong quá khứ.

(Nhìn lại lịch sử: Việt Nam đã trải qua các đáy chu kỳ vào khoảng 1985–1990, 1998–1999, 2008–2009, 2011–2012 (nhỏ) và 2020–2021, với các đỉnh tăng trưởng vào khoảng 1995, 2007, 2018, 2022. Mỗi chu kỳ đều có ngành dẫn dắt riêng: ví dụ nông nghiệp & dầu khí cuối 80s; công nghiệp nhẹ thập niên 90; xây dựng, tài chính giữa 2000s; xuất khẩu chế biến và dịch vụ du lịch cuối 2010s. Hiểu được bức tranh này giúp nhà đầu tư rút ra nhiều bài học về tính chu kỳ của thị trường.)*

Đầu tư Theo Chu kỳ Kinh tế – Chiến lược cho Nhà đầu tư Cá nhân

Nắm vững kiến thức về chu kỳ kinh tế, nhà đầu tư cá nhân có thể xây dựng chiến lược đầu tư theo chu kỳ để đi trước đón đầu các xu hướng thị trường. Dưới đây là một số định hướng quan trọng:

Xác định giai đoạn của chu kỳ hiện tại: Trước tiên, nhà đầu tư cần đánh giá nền kinh tế đang ở pha nào – vừa thoát đáy phục hồi, đang tăng trưởng nóng, hay có dấu hiệu suy thoái? Có thể theo dõi các chỉ báo: tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất, thất nghiệp, chỉ số sản xuất công nghiệp… Ví dụ: GDP tăng nhanh, lạm phát cao, ngân hàng siết tín dụng có thể là dấu hiệu cuối pha hưng thịnh sắp chuyển sang suy thoái. Ngược lại, nếu lãi suất thấp kỷ lục, thất nghiệp cao, kinh tế bắt đầu có tín hiệu tăng lại thì có thể đang ở đáy khủng hoảng và chuẩn bị phục hồi. Việc nhận diện đúng giai đoạn giúp định hướng chiến lược đầu tư (phòng thủ hay tấn công).
Luân chuyển danh mục sang ngành phù hợp với từng giai đoạn: Như phân tích ở trên, mỗi pha chu kỳ có những ngành “chiến thắng” riêng. Nhà đầu tư nên phân bổ tài sản linh hoạt:
- Khi suy thoái/khủng hoảng: Ưu tiên tài sản an toàn và cổ phiếu phòng thủ. Tăng tỷ trọng trái phiếu chính phủ hoặc trái phiếu doanh nghiệp uy tín vì lãi suất giảm sẽ đẩy giá trái phiếu lên. Mua các cổ phiếu thuộc ngành hàng tiêu dùng thiết yếu, y tế, tiện ích (điện, nước) – những doanh nghiệp này duy trì lợi nhuận ổn định ngay cả trong suy thoái. Giảm tỷ trọng cổ phiếu cyclical (nhạy kinh tế như ngân hàng, bất động sản, xa xỉ phẩm). Giữ một phần vốn bằng vàng hoặc tiền mặt, chờ cơ hội mua rẻ tài sản khi thị trường chạm đáy.
- Khi phục hồi: Bắt đầu mua vào cổ phiếu tăng trưởng ở các ngành sẽ hưởng lợi sớm từ đà phục hồi, chẳng hạn công nghệ, công nghiệp, vật liệu, xây dựng. Đây thường là những cổ phiếu đã giảm sâu trong suy thoái và sẽ bật tăng mạnh khi kinh tế ấm lên. Đồng thời, có thể tăng tỷ trọng cổ phiếu ngân hàng dần vì tín dụng sẽ hồi phục khi nhu cầu vay vốn tăng trở lại. Giữ lại một phần các cổ phiếu phòng thủ cho đến khi chắc chắn xu hướng tăng trưởng bền vững.
- Khi kinh tế hưng thịnh (tăng trưởng mạnh): Lúc này có thể đa dạng hóa danh mục, nắm giữ phần lớn là cổ phiếu vì mặt bằng lợi nhuận doanh nghiệp cao, giá cổ phiếu nhìn chung tăng. Tập trung vào các ngành tăng trưởng nhanh: công nghệ cao, bất động sản, tài chính, tiêu dùng không thiết yếu (bán lẻ, ô tô), du lịch, giải trí… vì đây là những lĩnh vực bùng nổ trong thời kỳ thu nhập dân cư cao. Tuy nhiên, nhà đầu tư vẫn nên cảnh giác dấu hiệu bong bóng. Ở cuối pha tăng trưởng, có thể dần chốt lời những mã đã tăng nóng, chuyển sang tài sản an toàn hơn để phòng ngừa rủi ro đảo chiều.
- Khi có dấu hiệu suy thoái cận kề: Chủ động cơ cấu lại danh mục theo hướng phòng thủ hơn. Bán bớt cổ phiếu cyclical đã đạt đỉnh, tăng tỷ trọng tiền mặt hoặc trái phiếu. Xoay sang các cổ phiếu ngành thiết yếu, hoặc thậm chí đứng ngoài thị trường chờ qua giai đoạn biến động. Việc “thoát hàng” trước khi suy thoái rõ ràng sẽ giúp bảo toàn thành quả và có lực mua khi thị trường chạm đáy.
Tuân thủ kỷ luật và quản trị rủi ro: Đầu tư theo chu kỳ đòi hỏi sự nhạy bén và kỷ luật cao. Không phải ai cũng dự đoán chính xác được điểm đảo chiều của chu kỳ. Vì vậy, nhà đầu tư cần thường xuyên cập nhật thông tin kinh tế vĩ mô, theo dõi sát các chỉ báo sớm (leading indicators) như chỉ số PMI, niềm tin tiêu dùng, thị trường chứng khoán… Đồng thời, luôn có kế hoạch dự phòng: đa dạng hóa danh mục, đặt mức cắt lỗ hợp lý cho các khoản đầu tư rủi ro, và không dùng đòn bẩy quá mức vào cuối chu kỳ tăng trưởng. Quản trị rủi ro tốt sẽ giúp nhà đầu tư trụ vững qua các pha khó khăn và sẵn sàng nắm bắt cơ hội khi chu kỳ đổi chiều.

Tóm lại, chu kỳ kinh tế là một thực tế khách quan mà nhà đầu tư thông minh cần nắm rõ. Việc hiểu được nền kinh tế đang ở đâu trong chu kỳ, biết ngành nào sẽ “lên ngôi” hay thất thế sắp tới, cho phép chúng ta đi trước một bước trên thị trường. Kết hợp kiến thức chu kỳ với một chiến lược đầu tư linh hoạt, quản trị rủi ro chặt chẽ, nhà đầu tư cá nhân hoàn toàn có thể biến biến động kinh tế thành cơ hội, gia tăng hiệu quả đầu tư theo thời gian. Hãy nhớ câu nói nổi tiếng: “Thời điểm quan trọng hơn thời gian trong thị trường” – hiểu đúng chu kỳ sẽ giúp chúng ta chọn đúng thời điểm để mua thấp, bán cao, tối ưu hóa lợi nhuận và ổn định danh mục trên con đường đầu tư dài hạn. Chúc các bạn đầu tư thành công, “thuận chu kỳ” và gặt hái nhiều kết quả!

Nguồn tham khảo: Chu kỳ kinh tế và các giai đoạn; Xu hướng ngành trong chu kỳ; Chu kỳ kinh tế Việt Nam; Chiến lược đầu tư theo chu kỳ.